کمک به توسعه پژوهش در مرزهای دانش و ایجاد مرجعیت آزمایشگاهی رسالت امروز ماست
دکتر ناصری لطفا مختصری از تاریخچه تشکیل مرکز خدمات آزمایشگاهی را بیان کنید.
مرکز خدمات آزمایشگاهی حول احساس نیاز به خرید تجهیزات مشترک بین دانشکدهها و پژوهشکدههای دانشگاه شکل گرفت که نقطه آغاز آن خرید میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) بوده است. اساسنامه این مرکز در سال 1392 آماده و در سال 1393 مورد تصویب هیأت رئیسه دانشگاه قرار گرفت. فضای فیزیکی اولیه با کمک معاونت پژوهشی دانشگاه و حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طراحی و بازسازی شد. در مسیر شکلگیری این مرکز تا وضعیت امروز آن، معاونین محترم پژوهش و فناوری وقت و مدیریت ارتباط با صنعت دانشگاه حمایت و پشتیبانی شایان توجهی به عمل آوردهاند؛ همچنین مدیر پیشین مرکز آقای دکتر اجتهادی نیز زحمات بسیاری متحمل شدهاند که به جا است از همه این همکاران عزیز تشکر کنم.
فلسفه وجودی و اهداف کلان آزمایشگاه مرکزی چیست؟
فلسفه وجودی آزمایشگاه مرکزی، حذف مرزهای فیزیکی میان مراکز و آزمایشگاهها و شبکه سازی به منظور بهرهبرداری مؤثر از منابع و تجهیزات آزمایشگاهی است. در واقع؛ نقطهای است که تمام دانشکدهها و مراکز و پژوهشکدهها در آن به هم میرسند و تشریک مساعی میکنند و پنجره واحدی است که پتانسیلهای دانشگاه صنعتی شریف در حوزه خدمات آزمایشگاهی از طریق آن به ذینفعان، محققان و صنعتگران کشور، معرفی میشود.
که این دو مهم از طریق به اشتراک گذاری تخصصهای موجود، توسعه و احیاء تجهیزات، تأمین قطعات و همچنین با نگاه به توسعه حوزههای بین رشتهای دنبال میگردد.
تصمیمات و سیاست گذاریهای کلان مرتبط با مرکز در شورای راهبری آزمایشگاه انجام میشود. رئیس شورا ریاست محترم دانشگاه، نایب رئیس شورا معاون محترم پژوهش و فناوری، دبیر شورا مدیر مرکز خدمات آزمایشگاهی و معاونین محترم اداری و مالی، آموزشی و مدیران امور پژوهشی و ارتباط با صنعت و مدیر شبکه فناوریهای راهبردی، اعضای این شورا را تشکیل میدهند. جهت مشورت در امور فنی نیز دو نفر از اعضای هیأت علمی مطلع نیز به همراه مدیر سابق مرکز به عنوان اعضای شورا حضور دارند.
این مرکز دارای شش نیروی ستادی تمام وقت جهت انجام امور پذیرش متمرکز، مدیریت گرنتها و تخفیف ها، تعامل با واحدهای همکار و سیستم مالی مستقل است. 8 نیروی کارشناسی تمام وقت نیز خدمات تخصصی مرتبط با 9 آزمایشگاه مستقر را ارائه مینمایند. بعلاوه این مرکز، مدیریت ارائه خدمات بیش از 90 آزمایشگاه مستقر در سایرمراکز و دانشکدههای دانشگاه را بر عهده دارد که اصطلاحاً آزمایشگاه همکار، نامیده میشوند.
در تمام آزمایشگاهها، علاوه بر کارشناسان تمام وقت که انجام آزمون را بر عهده دارند، یک عضو هیأت علمی دانشگاه نیز به عنوان سرپرست، بر جزئیات فنی و تخصصی نظارت داشته و به عنوان مدیر فنی با این مرکز در تعامل هستند. متصل شدن هر آزمایشگاه به این بدنه، همافزایی قابل توجهی ایجاد میکند.
نحوه ارائه خدمات به آزمایشگاهها و مراکز همکار چگونه است؟
به عنوان نقطه شروع، تفاهمنامه همکاری بین آزمایشگاه متقاضی و مرکز خدمات آزمایشگاهی منعقد میشود که البته در برخی موارد این تفاهمنامه به صورت تجمیعی با دانشکده/پژوهشکده به امضاء میرسد و بواسطه آن کلیه آزمایشگاههای فعال ذیل آن واحد، به دایره خدمات آزمایشگاه مرکزی افزوده میشوند. با توجه به ضرورت ارائه خدمات آزمون/ کالیبراسیون/ ساخت با استانداردی درخور نام و اعتبار دانشگاه، پیش از عقد تفاهمنامه بازدیدی از آزمایشگاه متقاضی توسط مشاور استاندارد و نماینده آزمایشگاه مرکزی صورت میپذیرد تا از تحت کنترل بودن و کیفیت ارائه خدمات، فضای فیزیکی مناسب و اصولی از این دست اطمینان حاصل گردد.
پس از انعقاد تفاهمنامه، چارت سازمانی شامل مدیر فنی و کارشناسان از سوی آزمایشگاه مربوطه معرفی شده و اطلاعات آزمونها و تجهیزات و تعرفهها در سامانه پذیرش قرار میگیرد تا قابل رویت و ارجاع از طرف مشتری باشد.
همچنین به منظور تقویت بازاریابی به طور همزمان اطلاع رسانی لازم در سایت آزمایشگاه و همچنین شبکه آزمایشگاهی کشور صورت میپذیرد.
صحبت از کیفیت و استاندارد شد، این دو مقوله چگونه مورد توجه آزمایشگاه مرکزی قرار میگیرد؟
کیفیت سرلوحه کلیه فعالیتهای آزمایشگاه مرکزی است و ما به منظور تضمین آن از انطباق کلیه فرایندهای فنی و مدیریتی جاری در آزمایشگاه با استانداردهای مدون موجود بهره جستهایم. بعد از یکسال فعالیت مستمر در این راستا، درسال 96 موفق به اخذ گواهی ISO 17025 برای 46 دامنه آزمون شدیم که در سال 97 این تعداد به 92 دامنه آزمون افزایش یافت و اخیراً اعتبار گواهی آزمایشگاه پس از ممیزی بر اساس نسخه 2017 این استاندارد و افزایش دامنه به 94 دامنه آزمون به مدت سه سال تمدید گردید. بعلاوه دانشگاه شریف از سال ۹۷ به عنوان تنها مرجع دارای اعتبار درکالیبراسیون تجهیزات اندازه گیری چهار آلاینده هوا در کشور شناخته شده است.
این موفقیت در نتیجه استقرار واحد کیفیت بدست آمده است که با برنامههای ممیزی متناوب، ارائه مشاوره لازم در منطبق کردن روش آزمون با استاندارهای موجود و شرکت در مقایسات بین آزمایشگاهی داخلی و خارجی، کیفیت را تضمین مینماید. همچنین اختلاف نظرهای احتمالی میان آزمایشگاهها و مشتریان نیز با نظارت این واحد رسیدگی و حل و فصل میگردد.
به دنبال این تجربه مثبت، به تازگی واحد ایمنی نیز جهت استقرار استانداردهای HSE در آزمایشگاه مرکزی ایجاد شده که آماده ارائه خدمات و مشاوره لازم برای کلیه آزمایشگاههای همکار است. هر دو واحد فوقالذکر؛ حسب اعلام نیاز مراکز و آزمایشگاههای همکار، آماده برگزاری دورههای آموزشی لازم هستند. به عنوان مثال، دوره آموزشی ایمنی در تابستان گذشته برای پرسنل آزمایشگاه مرکزی برگزار گردید و آزمون آن نیز به صورت مجازی و در چند نوبت درحال برگزاری است.
شرکت کنندگان پس از قبولی در آزمون، گواهی مربوطه را دریافت مینمایند و امید میرود به این ترتیب خطرات کمتری متوجه ایشان و تجهیزات شود.
به واژه "مرجعیت آزمایشگاهی" اشاره کردید، منظورتان چیست؟
آزمایشگاه مرکزی در صدد آن است که فعالیت خود را محدود به ارائه خدمات به پژوهشگران کشور نکند، بلکه در ایفای نقش خود به عنوان آزمایشگاه همکار و معتمد سازمانها و صنایع با نهادهای حاکمیتی و قانونگذار تعامل سازندهای داشته باشد. تلاش بر این اعتباربخشی به آزمایشگاههای تحت پوشش نیز عمدتاً در همین راستا صورت میپذیرد.
به عنوان نمونه، به دنبال همکاری سازنده شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با این مرکز، آزمایشگاه کالیبراسیون تجهیزات اندازهگیری آلایندههای هوا و گازها راهاندازی شد که از دو سال قبل موفق به اخذ گواهینامه از مرکز ملی تأیید صلاحیت گردید و از آن زمان به عنوان تنها آزمایشگاه مرجع در این زمینه فعالیت مینماید. این آزمایشگاه به عنوان یک مرجع بالادستی، خدمات کالیبراسیون و صدور گواهی را برای سایر آزمایشگاههای دارای تجهیزات و تولید کنندگان ارائه میدهد.
هدف، توسعه چنین آزمایشگاههای مرجعی است که به دنبال آن مرجعیت آزمایشگاهی در کنار مرجعیت علمی دانشگاه، کسب گردد.
نتیجه آزمونی که در چنین آزمایشگاههای دارای صلاحیتی حاصل میشود در واقع فصل الخطابی است جهت تأیید یا عدم تأیید عملکرد یک واحد آزمایشگاهی در انجام آزمون یا ساخت قطعه.
آیا برای چنین اقداماتی برنامهای جهت افزایش فضای آزمایشگاهی در اختیار خود دارید؟
بله، نیاز به توسعه فضای فیزیکی آزمایشگاه مرکزی با گسترش فعالیتهای آن احساس میشود که با مساعدتهای معاون محترم پژوهش و فناوری، جانمایی، طرحریزی و ساخت آن در حال انجام است و انشاا... بزودی با اتمام تجهیز آن به اطلاع همکاران در داخل و خارج از دانشگاه خواهد رسید.
توسعه تجهیزاتی آزمایشگاه چه مدتی محقق میشود؟ چه دستگاههایی به این چرخه افزوده خواهد شد؟
سوال بسیار خوبی است. به منظور بهرهگیری از خرد جمعی و ایجاد توازن در توسعه تجهیزات، کمیتهای تحت عنوان "کمیته تجهیزات" در معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه، در سال 1398 شکل گرفت که کلیه پیشنهادات واصله جهت خرید تجهیزات در این کمیته بررسی و ارزیابی میشود تا از ضرورت خرید، اثربخشی در پژوهش روز و ارتقاء توان ارائه خدمات به صورتی که چند شاخه مختلف تحقیقاتی در دانشگاه را منتفع نماید، اطمینان حاصل گردد. بر اساس تشخیص این کمیته، تجهیزات مورد نظر اولویت بندی شده و سپس آزمایشگاه مرکزی جهت تامین منابع و عقد قراردادهای لازم اقدام مینماید.
خوشبختانه به واسطه فعالیتهای این کمیته و حمایتهای دانشگاه بزودی شاهد نصب و راهاندازی دو تجهیز کلیدی جدید خواهیم بود که توان دانشگاه را در حوزه طیف سنجی و میکروسکوپی به شکل قابل توجهی افزایش خواهد داد. همچنین در صدد تعمیر و ارتقای دو تجهیز مهم و استراتژیک موجود در دانشگاه هستیم که انشاا.. بخش بزرگی از همکاران را منتفع خواهد کرد. بعلاوه به همت معاونت پژوهش و فناوری و اعضای محترم هیأت علمی دست اندر کار امر، پروژه اتاق تمیز نیز به زودی به مرحله بهرهبرداری خواهد رسید و پیشبینی میشود فعالیت آن به عنوان یک واحد مستقل ذیل آزمایشگاه مرکزی، در پژوهش و ارائه خدمات در حوزه ساخت ادوات MEMS و فناوریهای زیستی تحول جدیدی ایجاد نماید.
آیا شیوع ویروس کرونا و عواقب آن تأثیری بر این فعالیتها داشته است؟
ازآنجا که دورکاری در حیطه انجام آزمون چندان معنا ندارد، با رعایت پروتکلهای لازم و تمهیدات خاص و به لطف تلاش و انگیزه پرسنل همراه و دلسوز آزمایشگاه، تمام فعالیتهای آزمایشگاه مرکزی از ابتدای شیوع کرونا تا امروز بدون تعطیلی در حال انجام بودهاست. اتفاقاً این همهگیری فرصتی را برای ایفای نقش در راستای همان مرجعیت فراهم ساخت.
با شیوع کرونا شرکتهای مختلف اقدام به ساخت یا وارد کردن تجهیزات ضد عفونی کننده بر اساس تولید اوزون یا تابش ماوراءبنفش کردند که میبایست ایمنی و اثربخشی آنها توسط مراجع ذیصلاح تأیید گردد. در این میان طی تعامل با نهاد حاکمیتی مربوطه، آزمایشگاه مرجع گاز به عنوان تنها آزمایشگاه دارای اعتبار، به منظور سنجش نشر اوزون و همچنین آزمایشگاه دیگر در دانشکده فیزیک جهت آزمون طول موج تابشی وارد عمل شده و تا امروز صحت یا عدم صحت عملکرد تجهیزات متعددی را گواهی کردهاند.
جایگاه آزمایشگاه مرکزی دانشگاه را در سطح کشور چگونه ارزیابی میکنید؟
خوشبختانه آزمایشگاه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف، امروز به الگویی برای سایر دانشگاههای کشور تبدیل شده است که اگر محدودیتهای فعلی مرتبط با مراودات خارجی و تحریمها از بین برود، قطعاً به آزمایشگاه معتبر و مورد ارجاعی در سطح منطقه تبدیل خواهد شد. امروز دانشگاه دیگر تنها گیرنده خدمات نیست بلکه ارائه دهنده حجم بزرگی از خدمات است به نحوی که در رتبهبندی آزمایشگاههای عضو شبکه آزمایشگاهی فناوریهای راهبردی، در بین آزمایشگاههای دانشگاهی مقام نخست و در در بین تمام مراکز دولتی و خصوصی مقام چهارم را دارد. این رقابت با شرکتهای خصوصی نشان میدهد با مدیریت منابع میتوان بر محدودیتهای یک بنگاه دولتی غلبه کرد.
امروز آزمایشگاه مرکزی به عنوان مشاور در استقرار سیستم مدیریت آزمایشگاهی و استانداردهای لازم مورد وثوق و ارجاع بسیاری از دانشگاهها واقع شده است.
ارتباط آزمایشگاه در حوزه برون سازمانی چگونه است؟
تلاش ما همواره تبدیل فضای رقابتی به همکاری داوطلبانه، همافزایی و انسجام بخشی به امکانات درون کشور بوده است.بر این اساس امروز با بیش از 20 آزمایشگاه خصوصی و دانشگاهی دیگر تفاهمنامههای همکاری منعقد نمودهایم تا بتوانیم ذیل همکاریهای متقابل، مشتریان و دانشجویان را از امکانات یکدیگر مطلع و با سهولت و سرعت بیشتری بهرهمند سازیم. همچنین تعاملات سازندهای با سازمانهایی نظیر سازمان ملی استاندارد و سازمان حفاظت از محیط زیست داشتهایم تا بتوانیم نقش پر رنگ تری به عنوان یک مرجع آزمایشگاهی ایفا کنیم.
در پایان اگر نکتهای هست بفرمایید.
امروز مشکلات ما در حفظ سامان و رونق آزمایشگاهها کم نیست. موانع اقتصادی و محدودیت در تهیه تجهیزات با تکنولوژی بالا، حفظ این سیستم را مشکل میکند. اما در عین حال ما خوشحالیم که با تمام دانشکدهها و مراکز فعال در دانشگاه در ارتباطیم و امیدواریم با مشارکت هرچه بیشتر همکاران و اعضای هیأت علمی، بهرهمندی از دانش و تخصص موجود در دانشگاه و نظرات سازنده همه دوستان بر این مشکلات پیروز شویم و این مسیر را بهتر از قبل ادامه دهیم.
ارسال به دوستان |
نام شما: |
ایمیل شما: |
نام دوست شما: |
ایمیل دوست شما: |
|